In gesprek met de doden: mediamiek, bewijs en kritiek

Zes maanden na de dood van haar man zocht Brenda Richardson een medium op. Ze had gehoord dat de Spiritistenkerk in haar woonplaats wekelijkse “seances” hield, waarbij een medium boodschappen doorgaf van de geesten van gestorven vrienden of familieleden. “Gewoon voor de gein” ging Brenda erheen, samen met een vriendin — maar wie schetst haar verbazing toen het medium pal na aanvang van de seance vroeg of er iemand in het publiek zat die onlangs ene Charles had “verloren”. Met enige aarzeling meldde Brenda dat wijlen haar man inderdaad Charles heette.

Het vrouwelijke medium vertelde Brenda dat Charles bij haar was, en dat hij Brenda aanraadde zich geen financiële zorgen meer te maken. Aan de muur van haar eetkamer, zo vervolgde het bericht, hing een schilderij van een paard dat Charles een paar jaar voor zijn dood had gekocht.

Hij had destijds tegen zijn vrouw gezegd dat hij het doek in een opwelling, en voor een prikje op de kop had getikt, maar nu beweerde hij dat het eigenlijk als investering bedoeld was geweest. De vroeg-19de-eeuwse schilder was, zonder dat Brenda het wist, de onbekende maar hooggewaardeerde W.H. Davies. Brenda zat perplex. Het bericht leek tot in details te kloppen, inclusief haar huidige financiële crisis. Maar wat te denken van de onthullingen over het schilderij?

Bewijs voor een geestenwereld?

Met tollend hoofd rende Brenda na de seance terug naar huis en bekeek het schilderij. In de rechter benedenhoek van het doek stond de nauwelijks leesbare signatuur van de kunstenaar: W.H. Davies. Een week later liet ze het schilderij taxeren door het internationale veilinghuis Sotheby’s, en bleek het inderdaad zeer waardevol te zijn.

Brenda Richardson’s verhaal is slechts een van de duizenden over mediums die verbazend accurate onthullingen doen over persoonlijke of familiegeheimen. Volgens velen is Brenda’s ervaring het levende bewijs voor het spiritische dogma: een deel van de menselijke persoonlijkheid (door mediums de geest genoemd) overleeft de lichamelijke dood en kan via speciaal begaafde personen communiceren met de levenden.

Maurice Barbanell, voormalig hoofdredacteur van Psychic News en destijds zelf een bekend medium, heeft dit proces uitgelegd in zijn boek Dit is Spiritisme.

“Mediamiek is… de mogelijkheid om frequenties te registreren… die niet door een van de vijf zintuigen worden opgevangen… Het medium is, zoals de naam al aangeeft, een tussenpersoon, een soort menselijk radio- of tv-toestel… dat zichzelf kan afstemmen op een voor de rest van de mensheid onzichtbaar en onhoorbaar activiteitencentrum.”

Maar tegenover deze “leven-na-de-dood” hypothese staan de skeptici, die ervan overtuigd zijn dat er niets paranormaals in mediamiek valt te ontdekken. De beroepsgoochelaar en paranormale onderzoeker James Randi denkt dat het medium en het “model” (zoals de persoon genoemd wordt die een bericht uit de geestenwereld ontvangt) niet met de doden communiceren, maar hooguit meedoen aan een onbewust spelletje zelfmisleiding.

Onbewust complot?

In 1991 nam Randi de proef op de som toen hij meedeed aan een intrigerende programmaserie van Granada Television, getiteld Open Media. In een aflevering met studiopubliek werden de paranormale gaven doorgenomen van Maureen Flynn, volgens zeggen een van de beste mediums van Engeland.

Om te voorkomen dat het medium in het studiopubliek met gelukstreffers zou wegkomen, had Randi van tevoren al een sessie onder vier ogen opgenomen en de resultaten daarvan geanalyseerd. Hij had dat bandje van 30 minuten dus al afgeluisterd, toen hij in aanwezigheid van het studiopubliek het model een aantal vragen stelde over die eerste sessie. Zoals Randi al verwachtte, wist het model niet meer precies wat er gebeurd was.

Het model, een man die zich omschreef als een “zeer tevreden klant,” zei bijvoorbeeld dat Flynn slechts zes namen had genoemd en dat die allemaal iets voor hem betekenden. Maar uit Randi’s bandje bleek dat het medium niet minder dan 37 namen had genoemd. Ze had hem ook gevraagd om vooral te reageren op namen die met een “N” of een “L” begonnen, wat hij echter niet deed. Het meest onthullende feit was misschien wel, dat het medium de namen zou hebben doorgekregen van de geesten van de moeder en de tante van het model, hoewel juist hun namen niet voorkwamen op het lijstje van 37. De tegenstrijdigheden waren dus niet van de lucht.

Tijdens de sessie beweerde Flynn in contact te zijn gekomen met de geest van een vrouw die zei dat het model drie kinderen had — maar het bleken er slechts twee te zijn. Prompt dwaalde het gesprek af — zoals dat soms ook tijdens de opgenomen sessie gebeurd was, toen Flynn namen of situaties opgerakeld had die niet in het plaatje leken te passen.

Uit het feit dat het model herhaaldelijk zijn tevredenheid over de sessie uitsprak, maakte Randi op dat er tussen model en medium een soort onbewust komplot gesmeed werd. Het model hoorde de informatie weliswaar onbewogen aan, maar het medium gooide roet in het eten met haar hardnekkige pogingen om hem in contact te brengen met zijn gestorven familieleden. Als beloning kreeg het medium het valse bericht door dat haar paranormale gaven betrouwbaar waren.

Randi’s kritikasters beweren echter dat zijn “onbewuste komplottheorie” een vertekend beeld geeft van mediamiek, vooral omdat hij daarmee gevallen negeert als dat van Brenda Richardson, waarbij het medium accurate informatie doorgeeft zonder inbreng van het model. Sommige onderzoekers zullen dan ook toegeven dat echte mediums hun inzichten op paranormale wijze (via buitenzintuiglijke waarneming of ESP) zouden kunnen opdoen. Volgens deze theorie staan mediums niet in contact met de geesten van de doden, maar zijn ze begaafde gedachtenlezers of misschien zelfs geheugenlezers.

Telepathische schakel?

Een medium dat telepathisch contact krijgt met het model, kan intieme details over de levens en de eigenschappen van de gestorven vrienden en familieleden van het model te weten komen. Zoiets schijnt zelfs te kunnen gebeuren wanneer het model op dat moment niet eens bewust aan die mensen denkt.

Een van de duidelijkste voorbeelden van door het medium opgewekte ESP is de doorgifte van boodschappen van geesten van mensen die nog in leven zijn. Zo behandelde de paranormale onderzoekster Rosalyn Heywood de (goed gedocumenteerde) zaak van een medium dat het lot onderzocht van een Duitse vriend, die ze sedert 1938 niet meer gezien had. Haar vrees dat haar vriend in de oorlog was omgekomen leek bevestigd te worden, toen hij zich tijdens de sessie aan het medium voorstelde.

Na enige tijd met Heywood herinneringen aan vroeger te hebben opgehaald, onthulde de vriend dat hij in de oorlog was gestorven, onder omstandigheden die hij niet kon bespreken.

Fictieve geest.

Na enige tijd besloot Heywood na te gaan of dit verhaal waar was. Uit haar langdurige onderzoek bleek dat haar vriend de oorlog overleefd had. Nog sterker: hij was gelukkig getrouwd en nog steeds springlevend. Heywood wilde het medium aanvankelijk van bedrog betichten, maar in de aantekeningen van de sessie stond persoonlijke informatie over haar relatie met de vriend, en die kon het medium onmogelijk geweten hebben. Toen begon het Heywood te dagen dat het medium haar ongewild tot onbewuste herinneringen aan haar vriend en tot bezorgdheid over zijn lot had verleid.

Hoewel ESP de oorzaak lijkt te zijn van Rosalyn Heywood’s ervaringen, verklaart dat nog niet hoe een medium informatie verkrijgt waarvan het model op het moment van doorgifte nog niet op de hoogte is. Bijvoorbeeld in het geval van Brenda Richardson kan geen sprake zijn geweest van telepathie, omdat Brenda niet wist dat het schilderij zo waardevol was.

Sommige onderzoekers zullen echter beweren dat Brenda’s geheugen misschien gefaald heeft. Misschien kende ze wel degelijk de achtergrond van het schilderij, maar was ze het vergeten totdat het medium de details via telepathie uit haar onbewuste geheugen opdiepte. De enige andere mogelijke verklaring is uiteraard, dat de informatie afkomstig was van de geest van haar gestorven echtgenoot.

Dus wat te denken wanneer mediums beweren speciale krachten te bezitten? Zelfs als de meeste zogenaamde mediamiek als bedrog of onbewuste misleiding kan worden aangemerkt, zijn er toch indrukwekkend veel bewijzen voorhanden van betrouwbare mediums die hun informatie met paranormale middelen verkrijgen.

Of dat via ESP gaat of via contacten met de geestenwereld, valt niet te zeggen. Niemand heeft nog wetenschappelijk kunnen aantonen dat er een leven na de dood bestaat. En volgens de Britse psycholoog Stan Gooch (die gelooft dat mediamiek een authentiek verschijnsel is) kijkt de orthodoxe wetenschap wel uit om haar reputatie op het spel te zetten met haar betrokkenheid bij dit hoogst controversiële gebied van paranormale verschijnselen. Gooch zegt: “Zolang mediums beweren in contact te staan met geesten van gestorvenen, zullen de orthodoxe wetenschap en de officiële psychologie een excuus hebben om al die verschijnselen als nonsens te kunnen bestempelen”.

Publieke vraag.

Zeker is echter dat veel mensen beweren troost gevonden te hebben in hun contacten met mediums — ze kunnen weer geloven in een leven na de dood en een hereniging met gestorven geliefden. Zolang de mensheid verlangend blijft uitzien naar contact met “gene zijde”, zullen er mediums zijn die aan deze behoefte voldoen.