Het zesde zintuig — buitenzintuiglijke waarneming en onderzoek

Toen Barbara Garwell op een avond in 1993, net voordat ze in slaap viel, de koningin-moeder “zag” aan het voeteneind van haar bed, was dat niet zo ongewoon. De grootmoeder uit Hull in Engeland had al sinds haar zevende visioenen — zowel overdag als tijdens haar slaap. Maar deze keer was de koningin-moeder omringd door vlammen en Barbara wist dat dat een slecht voorteken was.

De volgende dag schreef Barbara op wat er was gebeurd en stuurde haar verhaal op naar psycholoog Keith Hearne, een expert in de paranormale inhoud van dromen. Barbara was een van Hearne’s veelbelovendste studieobjecten, onder meer omdat ze de Londense bootramp met de Marchioness uit 1989 had “voorspeld”. Drie nachten later had Barbara tijdens haar slaap een ander visioen. “Ik droomde over een koninklijke tuin waarin een enorm, duister woud stond. Achter het woud zag ik een inferno,” herinnert Barbara zich. “Toen wist ik dat de koninklijke familie met een brand te maken zou krijgen.” Drie weken later brak er een grote brand uit in Windsor Castle.

Paranormale krachten

Barbara’s verhaal en duizenden vergelijkbare andere zijn voorbeelden van spontane Buiten Zintuiglijke Waarneming (BZW), waarbij de waarneming op de één of andere manier buiten de vijf bekende zintuigen omgaat. BZW staat ook wel bekend als het “zesde zintuig” en omvat een groot aantal paranormale vermogens, zoals:

• telepathie — overbrenging van gedachten of communicatie van geest tot geest
• helder­voelendheid — “zien” (helderziendheid) of “horen” (helderhorendheid) van andere informatie dan via de gewone zintuigen binnenkomt
• voorgevoel — het vermogen om vooruit te zien in de toekomst

Al deze vermogens zijn bekend in onze geschiedenis, spontaan of, in sommige gevallen, aangeleerd. In landen wier technologische ontwikkeling nog in de kinderschoenen staat, wordt BZW nog algemeen geaccepteerd. Zowel de Australische aboriginals als de bosjesmannen uit de Zuid-Afrikaanse Kalahariwoestijn beschouwen BZW als een alledaags verschijnsel.

De onderzoeker en filosoof Lawrence van der Post ontdekte dat de rondtrekkende bosjesmannen vaak van richting veranderen zonder duidelijke reden. Toen hij vroeg waarom, antwoordden ze dat ze “weten” waar ze water of een prooi voor de jacht kunnen vinden; ze “voorvoelen” het.

Op een keer kondigde een lid van de stam aan dat hij de jacht zou verlaten omdat zijn vrouw net was bevallen van hun kind. Hij was meer dan 1000 kilometer bij haar vandaan en buiten bereik van gangbare communicatiemiddelen. Later bleek dat het kind inderdaad was geboren op het moment dat hij had aangekondigd naar huis te willen. De bosjesmannen maakten zich vrolijk — en waren verbaasd over de vragen van de vreemdeling. Waarom begreep hij die dingen niet?

Van der Posts vragen aan de bosjesmannen laten een fundamentele tweeslachtigheid van de wetenschap zien ten opzichte van alle paranormaal verworven kennis. Het feit dat BZW de bekende natuurwetten overtreedt, leidde ertoe dat orthodoxe wetenschappers het fenomeen als puur toeval afdoen, of het hele bestaan ervan eenvoudigweg ontkennen. Niettemin toont een aantal onderzoeken, waaronder één uitgevoerd door Gallop in 1991, aan dat ongeveer 50 procent van de mensen ooit één of andere vorm van BZW heeft meegemaakt.

Natuurlijk talent

Dat cijfer is geen verrassing voor sommige experts die geloven dat BZW bij het mensdom hoort. Het vermogen tot BZW wordt zwakker wanneer de technologie zich verder ontwikkelt. Dit zou komen doordat de technologische ontwikkelingen op communicatiegebied telepathie overbodig maken. Anderen, waaronder de radicale bioloog Rupert Sheldrake, gaan verder en denken dat de verklaring voor BZW bij mensen zal worden gevonden tijdens bestudering van nog steeds raadselachtige dierlijke instincten, zoals het vermogen van duiven om hun huis altijd weer terug te vinden en van trekkende dieren en vissen om te “weten” waar ze naar toe moeten. Er bestaat ook een theorie dat BZW deel uitmaakt van ons overlevingsinstinct, het mentale equivalent van adrenaline die door het lichaam pompt in tijden van gevaar.

Zo’n spontane BZW-ervaring, die schijnbaar werd opgeroepen door onmiddellijk “gevaar”, overkwam Gladys Wright, een vroedvrouw uit Bessingham in Norfolk. Het was een ijskoude winter en Gladys hield haar aanstaande moeders nauwlettend in de gaten, omdat ze niet wilde dat één van hen door het weer zou worden overvallen. Op 15 december vielen de plaatselijke telefoonlijnen uit door de sneeuw. Geen van de zwangere vrouwen werd verwacht binnen acht dagen te bevallen, dus Gladys maakte zich niet al te veel zorgen.

Toch voelde Gladys die middag dat Joyce Goodwin, een van haar patiënten, haar nodig had. Het gevoel werd sterker en sterker, tot ze na middernacht — tegen de wens van haar man — besloot de sneeuw te trotseren en de toestand van Joyce te gaan bekijken. Toen Gladys vier mijl verder bij het huis van de familie Goodwin aankwam, baadde het huis in licht. Mevrouw Goodwin leunde op de keukentafel en had flinke weeën. Haar zoon Stephen werd om vijf uur ’s ochtends geboren.

Wetenschappelijk onderzoek

De acceptatie door Sheldrake van de mogelijkheid dat BZW bestaat, is een zeldzaamheid — zeker onder wetenschappers — en kan van doorslaggevende betekenis zijn voor de resultaten van zijn onderzoek. In gemeenschappen waar BZW helemaal wordt geaccepteerd, zoals in die van de bosjesmannen in de Kalahari, verwacht men niet anders dan dat het fenomeen bij het leven hoort. In het westen is BZW niet cultureel geaccepteerd, dus wanneer het al eens voorkomt, verrast het de meeste mensen.

Alhoewel de orthodoxe wetenschap nog steeds volhoudt dat BZW niet bestaat, heeft dat academici niet weerhouden van serieus onderzoek naar het fenomeen.

Toen een groep geleerden uit Cambridge in 1882 bijvoorbeeld de Society for Physical Research (SPR) oprichtte, bestudeerden de wetenschappers als eerste de telepathie. Het werk van de SPR is erg anekdotisch en heeft weinig wetenschappelijke waarde, maar het maakte van BZW een goed onderwerp van studie.

BZW-experimenten

Het onderzoek van de BZW werd aan het begin van deze eeuw opgevolgd door de faculteiten psychologie aan de universiteiten van Harvard en Stanford in de VS en de universiteit van Groningen in Nederland.

Het was echter het pionierswerk dat Joseph Banks (J.B.) Rhine en zijn vrouw Louise in de jaren dertig aan de Duke-universiteit in de V.S. deden, dat de huidige generatie parapsychologen inspireerde. J.B. Rhine verzon ook de term BZW en ontwikkelde in zijn laboratorium geaccepteerde methoden voor de wetenschappelijke studie van BZW.

Het ging daarbij vooral om het raden van kaarten. Alhoewel er aanvankelijk een pak van 10 kaarten werd gebruikt tijdens Rhine’s experimenten, koos hij al snel voor het nu befaamde “Zener”-spel, genoemd naar zijn bedenker Karl Zener, een collega van Rhine. Het bestond uit vijf simpele, maar sterke beelden — een ster, een vierkant, een kruis, een cirkel en golvende lijnen — en was bedoeld om aanleg voor BZW te meten in een proefpersoon. De methode zou nog wijzigen, maar het basisprincipe was simpel: de proefpersoon moest raden welke van de kaarten zou worden gekozen door de onderzoeker.

Alhoewel de deelnemers aan het onderzoek een kans van één op vijf hadden om goed te raden, bewees Rhine herhaaldelijk dat sommige individuen significant boven de berekende kans scoorden. Hem werd vaak verweten dat zijn werkwijze te slordig was — het was bijvoorbeeld mogelijk dat er kleine eigenaardigheden op de achterzijde van de kaarten stonden waardoor vals spelen mogelijk was, al was het maar op een onbewust niveau. Toch werd door zijn werk het veld van de parapsychologie voor de volgende generatie opengelegd. De methode van Zener, het kaarten raden, is een eerste aanzet voor meer onderzoek naar BZW.

Louisa E. Rhine verrichtte vergaand onderzoek naar 10.000 spontane gevallen van “paranormale gebeurtenissen”, dat resulteerde in de publicatie van haar boeken Hidden Channels of the Mind en The Invisible Picture. Zij concludeerde dat sommige bewustzijnstoestanden meer bijdragen tot paranormale gewaarwordingen dan andere. Slechts 10 procent van de BZW-ervaringen vindt plaats bij het volle bewustzijn; 30 procent tijdens de sluimertoestand (wanneer men wakker wordt of bijna in slaap valt) en 60 procent gedurende de droomperiode tijdens de slaap.

Besef van andere tijden en andere plaatsen tijdens dromen is al lang bekend en veelal erkend. De oude Egyptenaren en Grieken gebruikten droomtempels om in de toekomst te kijken en de zieken te genezen. Sigmund Freud zei dat “Slaap goede voorwaarden voor telepathie schept” — een overtuiging die wordt ondersteund door het pionierswerk in de vroege jaren zeventig door onderzoekers Montague Ullman en Stanley Krippner van het Maimonides Medical Center in New York. Zij lieten zien dat beelden door een wakker iemand kunnen worden overgebracht op een ander die diep slaapt. De kans dat de resultaten puur op toeval zouden berusten, waren duizend op één. Helaas heeft tot nu toe niemand de Maimonides-experimenten kunnen herhalen.

Schemergebieden

Zoals Louisa E. Rhine ontdekte, kunnen BZW-experimenten ook buiten de diepe slaap worden gedaan. De twee schemergebieden van het bewustzijn — de hypnogogische, wanneer men net in slaap valt en de hypnopompische wanneer men net wakker wordt — worden ook beschouwd als relatief gunstige tijden voor het voorkomen van BZW. Veel mensen worden bijvoorbeeld wakker met een bepaalde kennis over een gebeurtenis in de toekomst, al is het alleen maar dat hun bedlampje binnen enkele seconden zal ontploffen of dat er een onverwachte brief van een bepaald persoon binnenkort aan zal komen.

Veel ernstiger is het dat sommige mensen “weten” dat er een tragedie zal plaatsvinden, misschien door de sfeer van een voorspellende droom — zoals het geval was met Barbara Garwell en Windsor Castle. Deze ervaringen leggen echter — hoe indrukwekkend ook — geen gewicht in de schaal bij de wetenschap. Door hun eenmalige aard zijn ze niet te herhalen en niet acceptabel als bewijs voor het bestaan van BZW.

Toch hebben veel parapsychologen, in het voetspoor van J.B. Rhine en zijn collega’s, de uitdaging aangenomen om wetenschappelijk aanvaardbaar bewijs te produceren voor BZW — en sommigen claimen dat ze daarin zijn geslaagd.