Poltergeists — rumoerige geesten of psychokinese?

De eerste keer dat er iets raars gebeurde, was in augustus 1992 toen het meubilair “uit zichzelf” van plaats veranderde. Daarna kwamen de onprettige geuren en vreemde geluiden waarvan de oorsprong niet te achterhalen was. De familie Griggs was pas twee maanden eerder naar de gemeentewoning in het Engelse Portsmouth verhuisd en begon daar nu al spijt van te krijgen.

Alle tekenen wezen op een klassiek geval van poltergeist-pesterijen. Eén kamer op de benedenverdieping leek het centrum van de activiteiten te zijn, en het hele gezin was bang om er naar binnen te gaan. Daarop riep mevrouw Griggs de hulp in van een priester en een spiritistisch medium. Tot haar grote schrik kreeg ze te horen dat volgens hen de oorzaak bij haar dochtertje Jasmin lag, die bezeten zou zijn van de geest van een vroegere bewoner.

Deze theorie leek bevestigd te worden toen Jasmin plotseling met vreemde stemmen en accenten begon te spreken die angstwekkend volwassen klonken.

Jasmin Griggs zette eten neer voor een onzichtbare hond, misschien een huisdier van de vroegere bewoner, Percy. Volgens sommigen was Jasmin van Percy bezeten gedurende de vreemde gebeurtenissen in Portsmouth.

Denkbeeldige vriend.

De hulp van twee andere spiritistische mediums werd ingeroepen. Zij identificeerden de geest als een man genaamd Percy, die uit het noorden van Engeland afkomstig was geweest. Jasmin en Percy waren dikke vrienden geworden, zeiden de mediums. Mevrouw Criggs gaf deze bevindingen aan de gemeenteraad door met de boodschap dat ze pas weer huur zou gaan betalen als alle door de geest veroorzaakte schade aan het huis gerepareerd was. Ambtenaren van de gemeente en paranormale onderzoekers zijn nog steeds bezig met vast te stellen in hoeverre haar schadeclaims op waarheid berusten.

Poltergeists zijn geen recent probleem. In 900 n.C. was er sprake van een geval in China en nog eerder; in 530 n.C. werd in het Romeinse rijk melding gemaakt van klopgeesten. Het woord “poltergeist” komt uit het Duits en betekent “rumoerige geest”. Heel toepasselijk, want het fenomeen gaat vaak gepaard met harde en vreemde geluiden.

Het grootste verschil tussen spoken en poltergeists is dat de laatsten zich over het algemeen aan een persoon hechten en niet aan een plek. Waar deze persoon- of “epicentrum” ook gaat of staat, volgen de activiteiten van de poltergeist. Typerend voor poltergeist-fenomenen is dat ze te maken hebben met een jong persoon- vaak van het vrouwelijk geslacht- die meestal last van stress heeft.

Andrew Green, een gerenommeerd paranormaal onderzoeker, is op de hoogte van het verband tussen poltergeist-activiteiten en meisjes. Maar Green, die bij talloze onderzoeken betrokken is geweest, ziet geen algemeen patroon. Hij is ervan overtuigd dat poltergeist-activiteiten eigenlijk voorbeelden van psychokinese zijn- het op paranormale wijze in beweging brengen van voorwerpen en doen ontstaan van geluiden. Hij beweert dat dit door het onderbewustzijn wordt gecreëerd, en bij mensen van beide seksen, tussen drie jaar en achter in de veertig, kan gebeuren, meestal als gevolg van een psychisch trauma.

Eén van de gevallen die Green heeft onderzocht, bevestigt deze theorie. Een jongetje van vier was zich opeens raar gaan gedragen en zijn bezorgde ouders vermoedden de aanwezigheid van een bovennatuurlijke entiteit. Het gezin had op verschillende plaatsen in het huis geknetter gehoord, gemerkt dat bepaalde voorwerpen uit zichzelf bewogen en dat electrische apparaten het plotseling begaven. Deze dingen leken zich altijd voor te doen als het kind in de buurt was.

Het monnik-spook.

Tom Johnson, de vader van het jongetje, had kort tevoren zijn baan verloren; zijn vrouw Julie had al eerder van paranormale verschijnselen gewag gemaakt, in het bijzonder een “monnik-spook dat de trap afgleed”. Tegen de tijd dat ze met Green in contact kwamen, in juni 1983, waren ze buiten zichzelf door de angst en de zorgen. Vóór hij naar hun huis Gravesend in Kent vertrok, keek Green zijn notities over hun geval nog even na. Hij vond dat “monnik-spook” vreemd omdat er geen enkel historisch verband tussen hun huis en een religieuze gemeenschap bestond. Het leek waarschijnlijk dat Julie zo bang was geworden voor de onverklaarbare gebeurtenissen in haar huis, dat ze zich het spook had ingebeeld.

Alle feiten- de vreemde geluiden, het wel en niet functioneren van electrische apparaten, het bewegen van kleine voorwerpen, een gezin dat aan stress lijdt- deden Green vermoeden dat het hier geen spoken betrof. Een andere mogelijke verklaring was een regelmatig terugkerende spontane psychokinese (RSPK), een fenomeen dat gewoonlijk geassocieerd wordt met één persoon in het gezin, iemand onder stress. Toen Green de Johnsons eenmaal had ontmoet, wist hij dat de oorzaak van de problemen niet bovennatuurlijk was, maar bij hun zoontje lag.

Green meende dat de aanzet tot de poltergeist-activiteiten gegeven kon zijn doordat het jongetje zich verwaarloosd en onbemind had gevoeld, en de ouders gaven toe dat de sfeer in huis de laatste tijd behoorlijk gespannen was geweest. Op advies van Green gingen de Johnsons aan het herstellen van “normale” relaties binnen het gezin werken. Kort erna hielden de poltergeist-activiteiten op en verdween de monnik.

Volgens Green bewijst dit geval dat krachten en problemen van de geest vaak voor bovennatuurlijke activiteit worden aangezien. Deze mening wordt gedeeld door de Amerikaanse parapsycholoog William G. Roll, die ontdekte dat van 92 gevallen waarin sprake was van op personen geconcentreerde poltergeists, vier van deze zogenaamde epicentri aan epilepsie bleken te lijden.

Na het bestuderen van Rolls onderzoek was Green het er mee eens dat sommige poltergeist-gevallen ook het resultaat kunnen zijn van tijdelijke temporaal kwab-epilepsie. Iemand die hieraan lijdt, kan gedurende een minuut tot een half uur een black-out hebben. Gedurende deze tijdelijke bewusteloosheid kan er uit de geest een bepaalde kracht loskomen die RSPK doet ontstaan. Maar, zoals Roll ook had ontdekt, epilepsie speelde slechts bij een klein percentage van de gevallen een rol.

De kracht van de geest.

Greens eigen onderzoek ontdekte ook een mogelijk verband met schizofrenie. Een van de eerste gevallen die hij had onderzocht, in 1956, betrof een 15-jarig meisje in Battersea in de buurt van Londen.

Shirley Hitching kon op elk gevraagd moment luid en vibrerend geklop doen ontstaan. Ze verzekerde Green en de twee journalisten in zijn gezelschap dat de geluiden afkomstig waren van haar “poltertje, Donald”.

“Ik was behoorlijk verbaasd toen ik een paar dagen na de ontmoeting met Shirley een brief van vier bladzijden kreeg van haar “poltertje” en daarna een kerstkaart,” herinnert Green zich. “Ik vroeg aan Shirley hoe het kon dat een onzichtbaar wezen een brief had geschreven, er in bet postkantoor een postzegel voor had gekocht, en de enveloppe in de brievenbus had gedaan? Zij antwoordde minzaam, “Dat zal ik Donald moeten vragen”, maar er kwam verder geen antwoord. Drie gespecialiseerde psychologen hebben later bevestigd dat Donalds brief in feite door een schizofreen geschreven was, of op zijn minst iemand met ernstige psychische problemen.”

Een van de beruchtste poltergeist-gevallen speelde zich af in een gemeentewoning in Enfield. Het wordt door Guy Lyon Playfair, die het geval samen met Maurice Grosse onderzocht, besproken in zijn boek This House is Haunted.

Vanaf augustus 1977 werd het huis van Peggy Hodgeson 14 maanden lang geteisterd door poltergeist-activiteiten rond haar 11-jarige dochter Janet. Allerlei huisraad werd zwaar beschadigd en verscheidene meubels, waaronder een zitbank werden door het huis geslingerd.

Peggy Hodgeson bukt zich om een door een onzichtbare kracht gegooid speelgoedblok te ontwijken. Dit was een van de honderden incidenten die zich voordeden in het huis in Enfield, ten noorden van Londen.

Ooggetuigen.

Deze gebeurtenissen, waarover kranten in de hele wereld vol stonden, werden gadegeslagen door een groot aantal mensen, onder wie politie, wetenschappers en paranormale onderzoekers.

Na 14 maanden hielden de fenomenen in Enfield even mysterieus op als ze waren begonnen. Onderzoekers kunnen nog steeds niet besluiten of er zich werkelijk poltergeist-activiteiten in het huis hebben afgespeeld of dat het RSPK betrof, veroorzaakt door het onderbewustzijn van Janet Hodgeson, in een moeilijke tijd van haar leven.

Playfairs eigen theorie over de oorzaak van poltergeist-energie legt een verband met de pijnappel-klier die zich in het centrum van de hersenen bevindt. Deze klier is verantwoordelijk voor de activiteit van de sexuele hormonen. Volgens Playfairs theorie “kan de pijnappel-klier tijdens de puberteit hormonen afscheiden die creatieve energie produceren. Als een kind plotseling over deze nieuwe kracht beschikt… dan moet daar een uitlaatklep voor worden gevonden. Ontbreekt de uitlaatklep, dan komt deze energie vrij en kunnen plunderende entiteiten ze stelen en voor eigen doel aanwenden.

De lokatie van de pijnappel-klier in de hersenen.

Ontheemde geesten.

Nog steeds zijn er veel mensen die geloven in Playfairs idee dat poltergeist-incidenten het gevolg zijn van de een of andere, met intelligentie behepte entiteit, zelfs van een vorm van duivelse opzet tot verwoesting, of, nog sensationeler, van “bezeten zijn”. Andrew Green is de mening toegedaan dat poltergeist-activiteiten uitsluitend door het onderbewuste worden voortgebracht en dat ze een uitdrukking zijn van de creatieve krachten die mensen bij zichzelf kunnen oproepen om hun onderdrukte gevoelens en emotionele conflicten aan te kunnen.

In Toronto in Canada werd in 1972 een fascinerende reeks experimenten gedaan om de menselijke oorsprong van RSPK te bewijzen. Acht leden van de Canadian Society for Psychical Research creëerden door middel van mentale energie een fictief personage uit de 17de eeuw genaamd Philip. “Philip” sloeg al gauw aan het communiceren via geklop en het bewegen van een tafel. Op een gegeven moment was “hij” zelfs in staat om voor het oog van televisiecamera’s een tafel in de ruimte te laten zweven.

Naar alle waarschijnlijkheid was dit het eerste geval waarbij RSPK bewust werd opgewekt- een mijlpaal in de geschiedenis van paranormaal onderzoek. Ironisch genoeg kon het experiment echter niet met bewijzen worden gestaafd en dus de theorie dat poltergeists “plunderende entiteiten” zijn, niet ontzenuwd worden. De onderzoekers konden niet afdoende bewijzen dat ze de RSPK zelf hadden opgewekt en niet door een poltergeist beetgenomen waren.

Niet genoeg bewijzen.

Andere wetenschappelijke pogingen om de oorzaak van RSPK aan te tonen faalden eveneens. Zowel Janet Hodgeson, het meisje uit Enfield, als Matthew Manning, de beroemde spiritist uit begin jaren ‘70 die nu een vermaard genezer is, werden uitgebreid met dit doel onderzocht. Men kon wel vaststellen dat de twee over een buitengewoon groot buitenzintuiglijk waarnemingsvermogen beschikten, maar niet waarom dat zo was.

Zelfs in het geval van Uri Geller, die bereid is om zijn speciale gaven onder alle mogelijke omstandigheden te demonstreren, kunnen de deskundigen niet verklaren waar zijn krachten vandaan komen of wat ze zijn.

In 1994 betaalde de Engelse Commercial Union Assurance 400 pond uit van een schadeclaim van 800 pond wegens beschadiging van meubilair en huisraad in een Schotse flat. Dit werd gedaan nadat twee plaatselijke schade-experts de bewijzen van poltergeist-activiteiten in de flat hadden onderzocht. De schade-experts hadden slechts twee weken nodig om de schadeclaim rechtmatig te bevinden en een uitbetaling van 50% van het gevraagde bedrag aan te bevelen.

Poltergeist-tips.

Poltergeist-activiteiten kan men aan de volgende fenomenen herkennen:

• rare geluiden, zoals getik, geritsel en geklop
• het waargenomen en niet waargenomen van plaats veranderen van voorwerpen in een huis
• het verdwijnen van voorwerpen die weken of maanden later weer op kunnen duiken
• het plotseling te voorschijn komen van “apports” - kleine dingetjes zoals steentjes, munten en zelfs etenswaren
• de plotselinge verschijning van schrifturen en tekeningen op muren, meubilair en papier
• willekeurig vandalisme en vernietiging van huisraad
• huishoudelijke voorwerpen die plotseling in keurige rijtjes worden geplaatst
• mensen die het gevoel hebben dat ze door onzichtbare krachten worden geduwd