Lucide dromen en uittredingen

Steeds meer mensen beweren in hun dromen een andere dimensie te zijn binnengetreden. Bestaat er een alternatieve werkelijkheid?

Het begon als een typische, verwarde droom. Paul Devereux “wist” dat hij zich in de crypte van een Egyptische tempel bevond, maar wat hij zag had meer weg van een ondergrondse parkeergarage! Terwijl hij doelloos rondrende zag hij een deur openstaan, met daarachter een donkere gang. Hij bleef maar rennen, de hele gang door. Opeens bevond hij zich in een zonovergoten landschap.

Devereux zag een reeks opeenvolgende structuren die met elkaar in lijn stonden, waardoor ze een soort tunnel vormden. Omdat hij besefte dat het beeld van een tunnel in dromen dikwijls een bijzondere betekenis heeft, sprong hij voorover de lucht in en begon hij op de manier van “Superman” te vliegen, met zijn armen uitgespreid.

Naar de hemel reiken.

Devereux vloog almaar sneller, totdat hij uiteindelijk de gang uitsuisde, de heldere, diepblauwe lucht in. Op slag was hij klaarwakker. Maar Devereux merkte dat hij niet, zoals verwacht, in bed lag; in plaats daarvan bevond hij zich in een andere realiteit. Het gevoel van ruimte en vrijheid vervulde hem van extase. Hij wist dat hij onmogelijk kon dromen, want hij had controle over al zijn bewegingen, zoals je alleen hebt wanneer je wakker bent. Devereux vloog door, scheerde over een paar knoeperds van bomen heen en kon als hij zijn handen uitstak naar de bladeren het fluwelen weefsel daarvan voelen. Maar toen sloeg zijn aanvankelijke opwinding om in verontrusting. Devereux begon zich zorgen te maken dat hij wellicht naar een andere dimensie was overgegaan.

Terwijl hij bevangen werd door een lichte paniek, vloog hij terug langs dezelfde route als op de heenweg. Hij probeerde het punt te herkennen waar hij deze mysterieuze wereld was binnengestapt, want hij wilde naar huis.

Uiteindelijk kwam hij uit bij een kleine heuvel, het eerste punt dat hij in deze realiteit had aangedaan. Hij verzamelde al zijn moed, en vloog er toen met zijn hoofd naar voren op af. Hij had heel even een black-out en merkte toen dat hij veilig in zijn bed lag.

Voor Devereux was dit geen kwestie van ontwaken, maar een wisseling van decors, een overgang van de ene realiteit in de andere.

Lucide dromen.

De aanduiding “lucide dromen”, of klare, heldere dromen, komt van de Nederlandse psycholoog Frederik van Eeden, die het begrip in 1913 introduceerde. Hij gebruikte het om een toestand aan te geven waarbij iemand die droomt al slapende zich zijn toestand volledig gewaar blijft. Een lucide droom is kortom alsof je wakker bent tijdens je slaap.

Eerder was al vastgesteld dat deze merkwaardige bewuste staat vaak voorkwam. Heel bekend is het voorbeeld van Hervé de Saint-Denis, een Franse droomduider die in de 19de eeuw groot gezag genoot. Saint-Denis liep zijn eigen dromen nauwgezet na, en maakte gedetailleerde tekeningen en beschrijvingen van wat er in zijn dromen zoal voorviel.

Maar het zouden de geschriften van Frederik van Eeden zijn waardoor, toen ze in 1969 in Engelse vertaling werden heruitgegeven onder de titel Allied States of Consciousness, de huidige belangstelling voor lucide dromen pas goed op gang kwam.

Een klaar bewijs.

Deze uitgave was voor een aantal onderzoekers aanleiding om de studie naar slaap- en droomtoestanden een andere wending te geven, al was deze belangstelling volgens hun meeste collega’s niet gerechtvaardigd of zelfs bedenkelijk. Maar in 1975 kwam een Brits onderzoeker, Keith Hearne — verbonden aan de universiteit van Hull, waar ene Alan Worsley optrad als vaste proefpersoon die geregeld lucide dromen had — met een methode om wetenschappelijk aantoonbaar te maken dat lucide dromen iets heel anders waren dan gewone dromen.

Tijdens de normale slaapcyclus dromen we met regelmatige intervallen, waarbij de droomperioden tegen het eind van de cyclus steeds langer aanhouden. Een omstander zou meteen kunnen zeggen of iemand droomt of niet, vanwege het rollen en trekken van de oogballen onder de gesloten oogleden, de zogeheten rem-bewegingen: Rapid Eye Movements. Hierdoor kan de indruk ontstaan dat degene die droomt zijn ogen beweegt in reactie op wat er gebeurt in zijn droom.

Tijdens het dromen vinden er ook bepaalde fysiologische veranderingen plaats. Een daarvan is een vorm van verlamming, waarbij alleen de spieren van de ademhaling en de ogen nog vrijelijk kunnen bewegen. Deze fysieke symptomen brachten Hearne op het idee zijn proefpersoon de eerstvolgende keer dat die een lucide droom had zijn ogen in een van tevoren afgesproken volgorde te laten bewegen. Worsley werd met draden verbonden aan een monitor die de desbetreffende bewegingen uiteindelijk inderdaad registreerde. Het via een polygraaf vastgelegde signaal verscheen als een reeks aaneenverbonden lijnen, de zogenaamde “sporen”, die Hearne en zijn medewerkers meteen konden ontcijferen. De sporen gaven daarnaast meetresultaten te zien die aantoonden dat Worsley toen hij de signalen afgaf in slaap verkeerde.

Een intense ervaring.

Het experiment was baanbrekend omdat ermee werd aangetoond dat mensen in staat zijn met de buitenwereld te communiceren op het moment dat ze in slaap zijn en een lucide droom hebben.

Stephen La Berge, hoofd van het Lucidity Institute (“instituut voor lucide dromen”) te Californië, zou kort na Hearne dezelfde proef met de oogsignalen uitvoeren, ofschoon de beide onderzoekers pas jaren later van elkaars verrichtingen op de hoogte waren.

La Berge stelde dat een lucide droom een reeks intense ervaringen kan omvatten, van seksuele uitspattingen tot spirituele visioenen.

De seks die voorkomt in lucide dromen is realistisch, en uit de waarnemingen blijkt dat mensen die dergelijke dromen hebben vaak tekenen van seksuele opwinding vertonen, zoals een versnelling van de bloedsomloop. Het andere eind van het spectrum van de menselijke ervaring vinden we terug in wat La Berge zelf heeft ondergaan, toen hij door lucide dromen in transcendente staat kwam te verkeren. In een geval reed hij door een landschap waar alles vibreerde. In het besef dat hij een lucide droom had, besloot hij meteen naar “het Hoogste” te grijpen.

Hij had het nog niet gemompeld of zijn auto verhief zich al van de grond en schoot de wolken in, waar hij toen een kruis zag op een brandstapel, een Ster van David en nog zo wat van die religieuze symbolen. Terwijl hij opsteeg leek hij “een uitgestrekt mystiek rijk” binnen te gaan: een grote leegte, waar echter alles van liefde was vervuld.

Een van de grote mogelijkheden die het onderzoek naar lucide dromen biedt is dat het wellicht een antwoord vindt voor het grote mysterie van het “uittreden” van het lichaam. Er is wel gesuggereerd dat tijdens de uittreding de geest, oftewel het astrale lichaam, het fysieke lichaam daadwerkelijk verlaat.

Maar er zijn ook psychologen, zoals Susan Blackmore, die een wat minder fantastisch aandoende verklaring voorstaan. Volgens haar is wat er in feite gebeurt dat het zelfbewustzijn zich al hallucinerend in zijn omgeving tracht te hervinden.

Onder dergelijke omstandigheden worden de normale zintuigen — het gezichts- en het gehoorvermogen etc. — als het ware even aan de kant gezet door de hallucinaties van het brein, waardoor ten onrechte de indruk ontstaat dat het fysieke lichaam zich frank en vrij door de omgeving beweegt.

La Berge vertelt hoe hijzelf op een nacht in zijn slaap uit zijn lichaam “rolde”. Hij kon zijn eigen lichaam zien en kon zich vrijelijk door zijn slaapkamer bewegen.

Zogenaamd wakker worden.

Een variant hierop is dat iemand ten onrechte het idee heeft dat hij wakker wordt. Dat is dan een lucide droom op de grens van waken en slapen. Er zijn verhalen van mensen die waarachtig de indruk hadden dat ze opstonden, hun tanden poetsten, zich aankleedden en een kop koffie dronken, om toen de droom ten einde was te merken dat ze al die tijd in bed hadden liggen slapen!

De moeilijkheid bij het analyseren van lucide dromen is dat ze alleen subjectief kunnen worden ervaren. Dat betekent dat zolang de wetenschap nog geen manier heeft gevonden om de hersenactiviteit te interpreteren, het fenomeen blijft hangen tussen werkelijkheid en fantasie.