Levitatie: van goochelaars tot yogi’s

Door de eeuwen heen heeft men overal versteld gestaan van het vermogen van sommige individuen om te zweven, ofwel leviteren.

De in 1973 in Brooklyn geboren David Blaine vertegenwoordigt een nieuwe generatie goochelaars. Door overdadige rekwisieten en trucjes uit de weg te gaan en zijn publiek toe te staan om op nog geen meter afstand zijn verbluffende illusies en vingervlugheden te laten bekijken, heeft Blaine zich ontwikkeld tot een klasse apart in de goochelarij. Terwijl zijn collega’s iedere keer weer proberen de wereld versteld te doen staan van steeds weer spectaculairdere stunts, voelt Blaine zich als een vis in het water op de straten van New York, waar hij zijn trucs aan toevallige passanten toont. Desalniettemin werd Blaine in mei 1997 in één klap beroemd toen een televisie-special over hem werd uitgezonden, waarin hij zijn talenten kon laten zien.

Stijgende ster

Er is één illusie in Blaine’s repertoire die wel zeer tot de verbeelding spreekt en dat is zijn verbazingwekkende vermogen om zich los te maken van de grond en lange tijd te zweven, zonder zichtbare hulpmiddelen. Hoewel deze illusie een van de oudste trucs is uit de wereld van de goochelarij, is de manier waarop Blaine hem uitvoert absoluut indrukwekkend. De jonge entertainer lijkt werkelijk te leviteren.

In religieuze geschriften zijn legio getuigenissen te vinden over levitatie. Vaak kan levitatie van het lichaam worden uitgelegd als een metafoor voor spirituele verrukking. Maar even zoveel verhalen suggereren een waargebeurd fysiek feit. En ook de “normale” geschiedkunde is bezaaid met goed gedocumenteerde voorbeelden van mensen die het vermogen op de een of andere manier schenen te hebben.

Zwevende spiritist

Een van de opmerkelijkste van hen was de 19de-eeuwse spiritist Daniël Dunglas Home. Daniël werd geboren in Schotland maar groeide op in de Verenigde Staten. Als tiener maakte Home al naam als medium; mensen uit alle geledingen van de bevolking woonden de seances bij die hij geregeld hield, waarbij onder meer bewegende tafels, geklop en trompetgeschal werden uitgelegd als fysieke manifestaties van de aanwezigheid van de doden.

Home’s carrière als zwever begon in de Amerikaanse staat Connecticut in 1852. In het bijzijn van F.L. Blurr, een redacteur van de Hartford Times, zweefde Home tijdens een seance omhoog totdat zijn hoofd het plafond raakte. “Opeens”, zo schreef Blurr in zijn krant, “zonder enige aanleiding, werd Home in de lucht opgenomen. Ik had op dat moment eerst nog zijn hand vast en ik voelde hoe zijn voeten ongeveer dertig centimeter van de vloer waren”.

Home’s reputatie groeide snel, hij ondernam langdurige wereldtournees en werd de lieveling bij de jetset. Tijdens zijn “shows” vertoonde Home veel onverklaarbare zaken, waaronder windvlagen die door stille kamers bliezen, bloemen die op mysterieuze wijze uit het plafond kwamen vallen, vuurballen en andere vreemde lichten. Maar het hoogtepunt van Home’s optreden, en verreweg het indrukwekkendste onderdeel, waren toch zijn ongelooflijke momenten van levitatie.

Het bekendste voorbeeld van zijn zweefcapaciteiten is vastgelegd tijdens een optreden op 16 december 1868 in een populaire gelegenheid in Londen. Voor een speciaal geselecteerd publiek, waarvan de leden bekend stonden om hun nuchterheid en eerlijkheid, rees Home de lucht in, zweefde toen het raam van de ruimte op de eerste verdieping uit om vervolgens weer terug te zweven door een raam van een andere kamer.

Het publiek stond erbij en keek ernaar, verbijsterd. Een van de aanwezigen, Baron Adare, herinnerde zich later: “Tijdens de sessie ging Mr. Home in trance en in die staat ging hij het raam uit en kwam hij weer binnen door het raam van de kamer waarin wij zaten. De afstand tussen beide ramen was ongeveer 2,30 meter en er zat geen enkel steunpunt tussen”.

Niet iedereen was echter onder de indruk van Home’s vermeende vermogens. Tal van sceptici, niet alleen destijds maar ook daarna, uitten hun twijfels over Home’s oprechtheid. Onderzoeker Frank Podmore bijvoorbeeld, wees op het feit dat Home een paar dagen voor zijn opzienbarende stunt in Londen, op een richel aan de buitenkant van datzelfde raam had gestaan, ogenschijnlijk de locatie bestuderend. Dat zou kunnen betekenen dat Home zich mentaal aan het voorbereiden was op zijn komende levitatie.

Tijdens een ander voorval zweefde Home voor een aantal getuigen de lucht in terwijl hij riep: “Ik ga omhoog! Ik ga omhoog!” Dit gaf aanleiding tot de bewering dat Home’s vermogen om te leviteren het resultaat was van suggestieve hypnose. Home’s prestaties werden in verband gebracht met de zogenaamde Indiase touwtruc, waarbij de waarneming van het publiek wordt gemanipuleerd door de afleidingsmanoeuvres van de magiër. Maar ondanks alle beschuldigingen hield Home’s reputatie stand. Meer dan 40 jaar lang liet hij zijn publiek, onder wie keizer Napoleon III, de beroemde kunstcriticus John Ruskin en de romanschrijver Bulwer Lytton, versteld staan.

Yogi-krachten

Er is minder fotografisch bewijs van levitatie dan schriftelijke verklaringen. Op 6 juni 1936 publiceerde de Illustrated London News een verbazingwekkende serie foto’s die onderdeel zijn gaan uitmaken van de paranormale folklore. Ze toonden een Indiase Yogi, Subbayah Pullavar, bezig met een indrukwekkend staaltje van zijn vermogen om te leviteren voor een 150-koppig publiek. Terwijl hij een in witte stof gedrapeerde stok vasthield, hing de man vier minuten lang ongeveer een meter boven grond. Daarna werd Pullavar’s lichaam in een kleine tent gehuld, waardoor het publiek niet kon zien hoe hij weer naar beneden kwam.

Volgens ooggetuige P.Y. Plunkett, die de lucht rond en onder de leviterende Indiër onderzocht, waren er geen draden of andere onzichtbare “apparatuur” die het opvallende spektakel zouden kunnen hebben veroorzaakt. Plunkett ving ook een glimp op van de manier waarop Pullavar zijn “truc” beëindigde: “Het kostte hem vijf minuten om van de bovenkant van de stok weer op de grond te landen, een afstand van ongeveer een meter”, herinnerde Plunkett zich later. “Toen Subbayah weer op de grond was beland, droegen zijn assistenten hem naar de plek waar wij zaten. Ze vroegen ons of wij de ledematen van Subbayah konden buigen. Maar zelfs zijn assistenten bleken daar niet toe in staat”.

Mysterieuze krachten

Er is in ieder geval voldoende bewijs van op het eerste gezicht wonderbaarlijke voorvallen van levitatie om te vermoeden dat dit fenomeen niet alleen te verklaren valt door het af te doen als trucage of als een aantal valse verklaringen. Maar het moet gezegd worden dat er nog geen vaststaand wetenschappelijk bewijs van wat voor geval van levitatie ook is geleverd. Daarmee is iedere poging om te verklaren welke krachten dit fenomeen doen ontstaan, een kwestie van speculatie.

De gemakkelijkste manier om berichten van levitatie naar het rijk der fabelen te verwijzen, is door ze te verklaren als voorbeelden van “massa-hallucinatie”. Eigenlijk is die verklaring gewoon een beleefde manier om te zeggen dat de getuigen collectief zijn “besodemieterd”. En daarmee vervangt het ene mysterie gewoon het andere. Want het idee dat een groep mensen op de een of andere manier dusdanig kan worden beïnvloed dat men tegelijkertijd hetzelfde, niet bestaande beeld kan zien, gaat net zo rechtstreeks tegen de gevestigde wetenschappelijke orde in als het idee dat een individu werkelijk kan leviteren.

Een andere mogelijke verklaring is dat levitatie een oeroud, in de vergetelheid geraakt vermogen van de mens is, dat alleen nog door een kleine groep mensen kan worden uitgevoerd. In middeleeuws Europa werd het vermogen om te zweven beschouwd als een kenmerk van heiligheid en het gevolg van een leven lang bidden. Deze mystieke kracht werd aan meer dan 200 christelijke heiligen toegedicht. Sommigen zouden zelfs spontaan, buiten hun eigen macht om, in de lucht hebben gezweefd.

In andere religieuze tradities, zoals het hindoeïsme of boeddhisme, wordt levitatie beschouwd als een vermogen dat door middel van strenge mentale oefening kan worden ontwikkeld en beheerst.

Hoop op vliegen?

Over het algemeen neigt de moderne wetenschap ertoe om levitatie en andere telekinetische fenomenen met wantrouwen te benaderen. Desalniettemin blijft het vermogen om ons vrij voort te bewegen in de hemelen een van onze wensen. Er zijn er maar weinigen die nog nooit gedroomd hebben dat ze konden vliegen. In feite zijn die dromen zo algemeen dat ze wel moeten wijzen op een diepgewortelde psychologische wens ernaar. Dit is voor sommigen aanleiding geweest om te denken dat gezamenlijke visioenen van levitatie misschien worden veroorzaakt door een onbewust verlangen om onze dromen uit te laten komen. Alhoewel deze theorie een gedeeltelijke oplossing van het mysterie kan zijn, verklaart zij geenszins de wonderbaarlijke prestaties van personen als Subbayah Pullavar en Daniël Dunglas Home, die hoe dan ook, werkelijk in staat leken om zich aan de zwaartekracht te onttrekken.