Het geestesoog: lijnen en geoglyfen in de woestijn

De kortste dag van het jaar naderde zijn einde en de sjamaan in de dorre woestijn ging sneller lopen. De heilige Yuman had bijna de bestemming van zijn zoektocht naar bovennatuurlijke kracht bereikt: een traditionele, mythische plek, waar een streep met een lengte van meer dan 20 stappen in de bodem was getekend. De mythologie van de Yuman-stam wilde dat de lijn — met aan het ene uiteinde een rechthoekige steen en aan het andere een cirkel van kleine rotsjes — was gemaakt door de Grootvaders in de tijd van de schepping en wees in de richting van wat nu de Granary Basket Mountain heet, een berg waar de droomkracht van de stam vandaan kwam.

Heilig ritueel

De sjamaan ging bij de rechthoekige steen zitten en keek over de lijn heen naar het westen, in de richting van de heilige Granary Basket-bergtop. Hij nam een slok uit zijn kom met toloache, een gewijde drank gemaakt van jimson, een kruid dat hallucinaties veroorzaakt. De heilige Yuman begon te zingen en zijn rztel te schudden om de aandacht te krijgen van de machtige geest die op de berg woonde.

De toloache boekte al gauw effect en de woestijn kwam in allerlei kleuren tot leven. Het leek alsof de lucht was gevuld met in elkaar vloeiende regenbogen en alsof de aarde begon te glanzen en gloeien. De heilige Yuman wist dat hij de wereld van de geesten binnentrad en dat het tijd was voor zijn droom. Zijn ziel verliet zijn lichaam, vloog langs de streep in de woestijn en schoot als een pijl uit een boog naar de top van de heilige berg waarboven de zon net onderging. Daar kreeg hij contact met de bronnen van kracht, die hij verzocht zijn volk te helpen in de strijd tegen hun vijanden.

Astronomische figuren

Dit tafereel is een reconstructie gebaseerd op de bevindingen van de mathematicus Tom Hoskinson. Hij stelde een uitgebreid onderzoek in naar de streep in de woestijn in relatie tot astronomische lichamen als de zon en maan. Om meer te weten te komen over het doel en de betekenis van de lijn, nam Hoskinson ook alles door wat er is opgetekend over de eeuwenoude tradities van de indianen.

De manier waarop Hoskinson etnologie en astronomische observaties vermengde om de markeringen in de grond te verklaren, zou een nuttige benadering kunnen zijn om het mysterie op te lossen van deze en andere strepen in de woestijnen van zuidwestelijk Arizona en het uiterste zuiden van Californië. De hierboven genoemde woestijn strekt zich uit over een plateau genaamd Sears Point nabij de rivier de Gila. Hoskinson ontdekte dat de streep, die slechts 10 cm breed is, in de ene richting gericht is op Granary Basket Mountain bij zonsondergang op het hoogtepunt van de winter en in de andere op één lijn ligt met een verre bergpas bij zonsopgang op het hoogtepunt van de zomer, de tijd van oorlog voor de Yumaanse stam en van het nieuwe jaar voor de Pima’s, een andere stam uit het gebied. Hoskinsons berekeningen suggereren dat de “zonnelijnen” meer dan 6000 jaar geleden op hun accuraatst waren, hetgeen betekent dat de woestijnstreep extreem oud is. De tekening in de grond van Sears Point is echter slechts een van 50 mysterieuze bodemtekeningen die het landschap in dit deel van de wereld decoreren. Deze bodemtekeningen of “geoglyfen” kunnen vele vormen aannemen. Naast ronde, stenen configuraties — waarvan men denkt dat ze door sjamanen werden gebruikt als ringen van macht tijdens seances of op zoektochten naar visioenen — zijn er vele geometrische patronen die honderden meters lang doorkronkelen. In hetzelfde gebied vindt men ook een aantal geïsoleerde belijningen alsmede illustraties van mensen en dieren die bekend staan als “intaglio’s”.

Reusachtige afbeeldingen

De vallei van de rivier de Colorado vormt de grens tussen zuidelijk Arizona en Californië en diende samen met de aangrenzende woestijn van zuidwestelijk Californië, als het thuisland van verscheidene Yumaans sprekende stammen, waaronder de Mojave. In dit enorme gebied zijn talloze intaglio’s te vinden, met name de reusachtige afbeeldingen op ongeveer 25 km ten noorden van Blythe.

Tot andere bodemtekeningen aan de oevers van de Colorado behoren reusachtige afbeeldingen van ratelslangen, hagedissen en poema’s. Ook ziet men sterren en geometrische patronen. Onderzoek heeft aangetoond dat sommige van deze figuren meer dan 3000 jaar oud zijn.

Ook in noordelijker gelegen streken van Amerika, buiten de dorre woestijngebieden, kunnen dergelijke bodemtekeningen worden gevonden. Vaak zijn dit echter configuraties van kleine rotsen die figuren genaamd petrovormen verbeelden; in sommige gevallen zijn er figuren van aarde geconstrueerd, waar de aarde letterlijk vervormd is tot een beeld.

Tot de belangrijkste van deze plekken behoort de Bannock Point Petroform Site in Whiteshell Provincial Park in Manitoba in Canada. Tijdens het laatste ijstijdperk hebben gletsjers hier grote velden van kaal gesteente blootgelegd die de oppervlakte vormen waarop de petrovormen zijn gemaakt. Onderzoekers zijn tot de ontdekking gekomen dat deze mysterieuze bodemtekeningen en -figuren sjamaanse landschappen zijn. Deze opvatting wordt ondersteund door het feit dat veel van de figuren in de buurt van plaatsen van prehistorische rotskunst zijn te vinden die dezelfde soort afbeeldingen bevatten, maar op kleinere schaal. Veel van de afbeeldingen in de rotsen zijn “entoptisch”, hetgeen betekent dat zij zijn gerelateerd aan patronen die in het oog zelf worden geproduceerd en tijdens een toestand van trance of onder de invloed van psychotropische drugs worden geïnterpreteerd als zich buiten de persoon zelf bevindend. De geometrische grondfiguren markeren de plekken waar de sjamanen in trance geraakten. Waarschijnlijk dienden de abstracte patronen voor de sjamanen als een soort van kaart van de geesten die de grenzen en karakteristieken van de geesteswereld weergeeft. De dierlijke en humanoïde figuren kunnen mythische persoonlijkheden hebben verbeeld en algemeen ceremoniële doelen hebben gediend, maar de meeste beelden spirituele of sjamanistische krachtdieren uit.

Helaas is de cultuur van deze oude Noordamerikanen voor het grootste deel tenietgedaan door de komst van de Europeanen en begint pas nu weer herontdekt te worden. Maar het is duidelijk dat de bodemtekeningen een centrale rol speelden in de magisch-religieuze rituelen van deze mensen en op allerlei manieren hun spirituele tradities weerspiegelen.

Antropologen hebben allang geleden het verband duidelijk gemaakt tussen het symbolisme van culturen en hun geloofssystemen. Misschien is de echte betekenis van deze mysterieuze, eeuwenoude erfenis wel een tijdloze — het verlangen van alle mensen om zichzelf voort te laten leven door een onuitwisbaar stempel op “Moeder Aarde” te drukken.