Ley-lijnen: mythen, geschiedenis en wereldwijde voorbeelden

Onder de vele raadsels rond Stonehenge is de relatie met andere prehistorische monumenten het meest omstreden. Volgens jagers op ley-lijnen is Stonehenge deel van een 30 km lange ley-lijn.

De naam “ley-lijn” (gewoon “ley” mag ook) wordt gebruikt voor het verschijnsel van het onzichtbaar op één rechte lijn liggen van karakteristieke punten in een landschap. Dat wil zeggen, rechtopstaande stenen, heidense altaren, begraafplaatsen, enzovoort. Kerken, heilige bronnen, heuveltoppen, steenhopen en zelfs oude bomen kunnen op een ley liggen. De meeste onderzoekers zijn het erover eens dat er minstens vier merkpunten binnen een afstand van 15 km moeten liggen voordat een reeks karakteristieke punten een echte ley wordt.

Het was zakenman Alfred Watkins, die meer dan 75 jaar geleden het onderwerp ley-lijnen voor het eerst aansneed. Het was hem opgevallen dat in zijn geboortestreek Herefordshire een aantal karakteristieke punten door een netwerk van rechte lijnen werd verbonden. Hij geloofde dat deze lijnen handelsroutes waren uit het Stenen Tijdperk en dat ze “op het oog” waren aangelegd. Watkins dacht dat men de ley-lijnen in de Bronstijd en de IJzertijd nog had aangepast, maar dat ze in de moderne tijd in de vergetelheid waren geraakt. Het netwerk van ley-lijnen werd bij toeval bewaard, omdat veel Middeleeuwse kerken werden gebouwd op de plaats van heidense monumenten die een punt vormden in een ley.

Geheimzinnige betekenis

De term “ley” nam Watkins over uit het Saksisch en betekent “recht stuk open terrein”. Hij was niet gelukkig met de term en gebruikte hem slechts een paar jaar. Ley is echter blijven hangen en wordt tegenwoordig algemeen gebruikt. Maar hoewel het zoeken naar ley-lijnen populair was, werd men het niet eens over het doel van de lijnen.

De theorie van Watkins dat ley-lijnen prehistorische handelsroutes waren, werd door archeologen afgewezen. Zij wilden niet geloven dat de prehistorische mens de technische middelen had om lange rechte paden aan te leggen. En het gezond verstand zegt dat reizigers de makkelijkste weg nemen — dat is niet altijd een rechte lijn. Maar de technologie van het Stenen Tijdperk moet je niet onderschatten. Stonehenge werd zo gebouwd dat de zon op midzomermorgen, 21 juni, precies boven de hoeksteen van de cirkel opkomt. Al zijn ley-lijnen geen handelsroutes, er bestaan bewijzen dat de mens uit de Steentijd monumenten kon bouwen die in elkaars verlengde lagen.

In de jaren ‘60 en ‘70 kregen de ley-jagers en de archeologen ruzie. Onderzoekers, waaronder schrijver John Mitchell en wichelaar Tom Graves beweerden dat ley-lijnen kanalen van mysterieuze aarde-energie zijn. Ze zeiden dat de prehistorische mens zich erg bewust was van zijn geestesgaven en de aardkrachten kon voelen. Daardoor bouwden ze hun monumenten op ley-lijnen. De ley-jagers beweerden dat deze aardkrachten door wichelaars konden worden opgepikt. Anderen gingen zelfs verder. Na een golf van UFO-meldingen in 1961 opperde Tony Wedd, een voormalig RAF-piloot, dat leys magnetische lijnen zijn waaruit UFO’s hun brandstof halen.

Deze theorieën werden door de wetenschap tot onzin verklaard. Energiewichelaars hebben zich (in tegenstelling tot water- of mineraalwichelaars) nooit onderworpen aan nauwkeurig wetenschappelijk onderzoek. En er bestaat geen wetenschappelijk apparaat dat geheimzinnige aardstralen kan meten.

Dus in plaats van naar een “magische” uitleg voor ley-lijnen te zoeken, probeerden ley-jagers in andere delen van de wereld op één lijn liggende configuraties te vinden om te zien of ook andere culturen een speciale waarde hechtten aan de rechte lijn.

Meesterwerken in de woestijn

De geheimzinnige lijnen in de woestijn van het Nazca-gebied in Peru zijn misschien wel de beroemdste merktekens in de wereld. Door de unieke klimatologische en geologische omstandigheden aldaar zijn de op de woestijngrond getekende dieren-, vogel- en meetkundige figuren meer dan 1500 jaar onaangetast gebleven. Niemand weet met zekerheid wat ze betekenen.

Schrijver Erich von Däniken heeft geopperd dat de lijnen landingsbanen waren voor UFO’s. Maar als buitenaardse wezens technisch in staat waren het uitgestrekte heelal te doorkruisen, is het onwaarschijnlijk dat ze de Nazca-woestijn nodig hadden als landingsbaan. De uitleg van filmer Tony Morrison die Zuid-Afrika verkende en een deskundige op het gebied van de mythologie aldaar werd, is waarschijnlijk juister. Hij gelooft dat de rechte lijnen een godsdienstige betekenis hadden voor de mensen die ze tekenden.

Morrison heeft uitgebreid de lijnen van Nazca bestudeerd, evenals de lijnen in gebieden van Bolivia, dichtbij Peru maar aan de andere kant van het Andesgebergte. Met infrarood-apparatuur onderzocht hij de religieuze monumenten van het Aymaran-gebied. Hij ontdekte dat veel religieuze monumenten precies in elkaars verlengde lagen — soms wel over een afstand van 30 km. De lokale Aymaran-indianen noemden de lijnen “siq’is” (wat betekent: rechte lijnen van heilige plaatsen). Een oude vrouw zei tegen Morrison dat de siq’is “paden van de geesten waren”.

Voor de ley-jagers was dit de sleutel tot de ware betekenis van op één lijn liggende kenmerkende punten. Of de rechte lijnen nu zichtbaar waren (zoals de Nazca-lijnen) of onzichtbaar (zoals de lijnen tussen twee punten op een ley), ze waren belangrijk omdat de makers ervan geloofden dat het dodenpaden waren.

Deze mythologie vind je overal ter wereld. De Chinezen geloven in het oude gebruik van “Feng Shui”, waarmee wordt aangegeven dat een vlak landschap de boze geesten gemakkelijk laat passeren.

De Nederlanders hebben aanwijzingen voor een samenhang tussen rechte wegen en de geesten. Ze hebben tastbare bewijzen gevonden van resten van Middeleeuwse dodenwegen, spokenwegen en lijkwegen. Dit waren rechte wegen, waarlangs de doden ten grave werden gedragen. Onderzoeker John Palmer vond onder ede afgelegde verklaringen uit het middeleeuwse Nederland, waarin werd gegarandeerd dat de doden alleen in een rechte lijn langs de dodenwegen vervoerd zouden worden.

Lijkwegen

In Duitsland en Engeland bestaan aanwijzingen van “kerkpaden” of “lijkwegen”, waarbij de doden over speciaal aangelegde paden in een rechte lijn naar het kerkhof of de begraafplaats werden vervoerd. Deze paden werden heilig.

Ley-jagers denken dat lijkweg-mythen van over de hele wereld afkomstig zijn van de tradities der sjamanen. Dat waren medicijnmannen en toverdokters uit West-Europa, Azië, en Noord- en Zuid-Amerika. Het was bekend dat sjamanen planten gebruikten om in een roes te geraken. Volgens antropologe Marlence Dobkin de Rois brachten deze planten een soort trance teweeg, waardoor de sjamanen uittredingen beleefden. Als ze in trance waren, geloofden de sjamanen dat ze naar de geestenwereld vlogen. Ley-lijnonderzoekers denken dat de rechte verbindingen tussen kenmerkende punten overal ter wereld de vlucht van sjamanen naar de geestenwereld voorstellen.

Ley-lijnen in de toekomst

Onderzoekers van ley-lijnen hebben inmiddels de theorie van de aardstralen uit de jaren ‘60 en ‘70 verworpen. Daarmee zijn ze begonnen de band met de professionele archeologen te herstellen. Danny Sullivan, uitgever van het blad The Ley Hunter, gelooft dat de jonge generatie archeologen nauwer gaat samenwerken met serieuze ley-jagers. Zij zoeken niet alleen naar archeologische en antropologische sporen van ley-lijnen, maar naar ons prehistorische verleden als geheel.