Kijk naar je eigen

Mike Flynn doet in twee afleveringen verslag van de experimenten van Rupert Sheldrake. De eerste gaat over het “bekeken-worden-gevoel”.

Heeft u ooit het gevoel gehad dat er van achteren een paar ogen op u gericht was? En betrapte u iemand erop dat hij naar u keek, toen u zich had omgedraaid? Vast wel. Dit hebben we allemaal wel eens meegemaakt in ons leven. Maar beseft u ook dat u zonder het te weten een paranormale begaafdheid liet zien, toen u zich omdraaide en die blikken voelde?

In zijn omstreden bestseller Zeven Experimenten die de Wereld kunnen veranderen bespreekt Sheldrake een reeks van zeven wetenschappelijke experimenten waarmee deze, en andere onverklaarbare vormen van menselijk reageren kunnen worden getest. Hij daagt ons allen uit om nog eens goed te kijken naar de manier waarop wij de wereld waarnemen, en maakt daarbij gebruik van de methodes van natuurkundigen, biologen en chemici om ogenschijnlijk paranormale fenomenen te bestuderen.

Een “zesde zintuig”?

Het “gevoel dat er naar je gekeken wordt” werd in 1898 voor het eerst genoemd in de wetenschappelijke literatuur, toen E.B. Titchener, een psycholoog van de Cornell-universiteit in de VS, een artikel publiceerde in het gezaghebbende tijdschrift Science. “Een bepaald gedeelte van de studenten”, schreef hij, “is er vast van overtuigd dat ze kunnen ‘voelen’ of er iemand van achteren naar ze kijkt, en een kleiner gedeelte… gelooft dat ze iemand die voor hen zit kan doen omkijken door onafgebroken naar zijn achterhoofd te kijken”.

Er zijn maar weinig serieuze onderzoeken gedaan naar het bestaan van dit “zesde zintuig”. Maar aan een andere Amerikaanse universiteit, die van Stanford, is wel een serie experimenten gedaan. De onderzoekers zaten achter hun proefpersoon en lieten weten dat het experiment was begonnen door met een potlood op een bureau te tikken. Daarna vroegen ze de proefpersonen om te melden wanneer ze dachten dat er naar ze werd gestaard, en hoe zeker ze hier van waren.

De onderzoekers kwamen tot de conclusie dat de proefpersonen voor de helft juist raadden, hetgeen je zou verwachten volgens de kansberekening. Maar bij de gevallen waarin de proefpersonen meldden dat ze er absoluut van overtuigd waren dat er naar ze werd gekeken, haalden ze een score van om en nabij de 70%, veel hoger dan het toeval toelaat.

Er zijn hoopgevende resultaten geboekt bij andere tests, die allen lijken aan te geven dat het gevoel dat er naar je gekeken wordt vast en zeker echt bestaat.

Helaas laten de experimenten ook zien dat dit zintuig zelden goed functioneert onder kunstmatige omstandigheden, zoals in het laboratorium. Het lijkt wel alsof er een soort “plankenkoorts” optreedt, die datgene dat eigenlijk een natuurlijke reactie is, in de weg staat.

Ook Sheldrake liep bij zijn eigen experimenten tegen dit probleem op. In het laboratorium presteerden de proefpersonen op een niveau dat niet veel hoger lag dan wanneer het toeval een rol had gespeeld. Maar er waren twee duidelijke uitzonderingen: twee mensen bij wie het bijna altijd raak was en die dus ver boven de kansberekening zaten.

Superproefpersonen

Beide proefpersonen waren buitengewoon overtuigd van hun vermogens voordat ze aan het experiment meededen, en daar hadden ze hun redenen voor. Eén van hen was een jonge vrouw uit Amsterdam, die als kind met haar broertjes en zusjes een spelletje had gespeeld dat erg leek op de test van Sheldrake. De ander was een jongeman uit Californië die stiekem de psychedelische drug MDMA of ecstasy nam voor hij werd getest. Zijn verhoogde staat van bewustzijn en empathie leken zijn vermogens enorm te vergroten. Toen Sheldrake de test veranderde door ook feedback te geven—mensen na ieder antwoord te vertellen of ze gelijk hadden of niet—merkte hij dat nog meer mensen meer dan gemiddeld het goede antwoord gaven. In totaal kwam het resultaat 3,1% boven de kansberekening uit. Dat lijkt misschien een kleine marge, maar het was een statistisch gezien significante score die de positieve resultaten van andere onderzoekers leek te bevestigen. Het meest opvallend was echter dat degenen die bijzonder overtuigd waren van hun eigen vermogens, scores behaalden die 17 procent boven het toevalsgemiddelde lagen.

Paranormale handigheid

Sheldrake oppert dat bepaalde mensen misschien bijzonder geschikt zijn voor de bekeken-worden-test, hoewel ze praktisch gezien problemen kunnen veroorzaken. “Paranoïde mensen”, zegt hij, “zijn wellicht buitengewoon begaafd op dit gebied, maar waarschijnlijk ook paranoïde wat het experiment zelf betreft”. Ook denkt hij dat beoefenaars van verfijnde vechtsporten zoals aikido bijzonder goede kandidaten zouden zijn, hoewel het waarschijnlijk niet verstandig is om stiekem achter een kickbokser te gaan staan.

Sheldrake voelde de behoefte om de experimenten te kunnen uitvoeren in een omgeving die niet zo steriel en ongezellig was als een laboratorium. Daarom ontwierp hij een serie tests om paranormale vermogens te onderzoeken, die thuis kunnen worden uitgevoerd, samen met vrienden, en zonder veel apparatuur. Hierdoor zou het enthousiasme van de Victoriaanse wetenschapsbeoefening wel eens kunnen terugkeren.

Doe-het-zelf-wetenschap

In de vorige eeuw werd wetenschappelijk onderzoek grotendeels door amateurs verricht in plaats van professionele onderzoekers. Zo was Michael Faraday die aan de wieg van de elektriciteit stond eigenlijk een boekbindersleerling die toegaf dat hij niets snapte van de wiskunde die aan zijn experimenten te pas kwam. Maar de elektromotor, de transformator en in het verlengde hiervan, de hele elektriciteitsvoorziening, zouden misschien nooit hebben bestaan als hij niet zo ontzettend nieuwsgierig was geweest.

Faraday’s “gespeculeer” leidde ook naar de ontdekking van elektromagnetische golven, een doorbraak die nodig was voor de ontdekking van radio, televisie en magnetron. Om kort te gaan, hij zou minstens één Nobelprijs hebben gewonnen als deze in zijn tijd al werden toegekend, maar tegelijkertijd zou hij ongetwijfeld gezakt zijn voor bijvoorbeeld een modern wiskunde-examen op de middelbare school.

Ook Charles Darwin, wiens evolutie-theorie de creationistische leerstellingen van de christelijke kerk op hun kop zette, was geen wetenschapper, maar een plattelandsdominee. Hij is nooit gepromoveerd, laat staan dat hij professor werd, en verrichte het meeste werk thuis en in zijn tuin. Tegenwoordig wordt er nauwelijks getwijfeld aan het belang van Darwins en Faraday’s werk, maar wat zou een boekbinder of een enthousiast tuinman tegenwoordig voor kans maken om een radicaal nieuwe theorie te kunnen ontvouwen en serieus te worden genomen door de wetenschappelijke wereld?

Zoals Stephen Hawking in Korte Geschiedenis van de Tijd toegeeft: “Het is erg moeilijk om dezer dagen op te vallen in de experimentele natuurkunde, tenzij je al aan de top staat”. Laten we de experimentele natuurkundigen dus maar lekker met hun deeltjesversnellers spelen en verder gaan met werkelijk baanbrekend wetenschappelijk onderzoek.

Speciale vaardigheden

In zijn boek schetst Sheldrake een eenvoudige experimentele procedure die je samen met een vriend kunt opzetten en die ook kan dienen als meetinstrument voor paranormale vermogens, om zo mensen met speciale gaven op te sporen. Als het de eerste keer niet goed gaat, moet je daardoor niet ontmoedigd raken. Als je kunt laten zien dat het door oefening beter gaat, lever je een waardevolle bijdrage.

Voor het eerste experiment is geen speciale apparatuur nodig, gewoon een potlood, een vel papier, een stopwatch of een horloge met secondewijzer en een muntstuk—dat kost allemaal niets, als je de munt maar in de gaten houdt… Eerst bepaal je wie gaat kijken en wie bekeken wordt, daarna kun je de rollen omdraaien.

Degene die gaat kijken moet dat doen met onregelmatige tussenpozen, zo’n 20 seconden per keer. Hier komt het muntstuk van pas. Gooi het op om te bepalen of je wel of niet kijkt—bij kop kijk je, bij munt niet. Een tik met een potlood op iets hards betekent dat het experiment begint.

Na iedere 20 seconden gooi je de munt opnieuw, en begint een nieuwe test.

Probeer de testrondes kort te houden, niet meer dan 40 tests per ronde, en houdt een simpele statistiek bij van de resultaten: geef “hits” een streepje en “missers” een kruisje.

Het belang van tellen

Sheldrake vindt het belangrijk dat er tenminste tien aparte series tests worden gedaan, met het oog op de statistiek. Hij neemt het voorbeeld van een 13-jaar oude jongen uit Californië die met 24 verschillende mensen 480 tests deed, als onderdeel van een wetenschapsproject op school. Het totaal liet een statistisch significant resultaat van 5% boven het gemiddelde zien.

Een kleine waarschuwing voordat je aan je experiment begint. Niemand heeft iets aan slecht uitgevoerde tests, dus speel even de advocaat van de duivel. Probeer te bedenken waarom de test waardeloos zou kunnen zijn. Beweeg je je in je stoel als je opkijkt? Verraadt de manier waarop je met het potlood tikt wat je gaat doen? Wordt je gezicht gereflecteerd in een oppervlak dat zichtbaar is voor de proefpersoon? Zoek naar dergelijke problemen en probeer ze te vermijden. Zo kun je een elektrische zoemer nemen in plaats van het potlood.

Het belangrijkste is echter dat je plezier beleeft aan het experiment. Er zijn al veel mensen die het hebben uitgevoerd en sommigen verkrijgen resultaten die significant zijn, wat bewijst hoeveel er nog te ontdekken valt. Zoals Rupert Sheldrake schrijft: “Het onderzoeksgebied ligt te wachten en de implicaties zijn verbijsterend”. Verbijster uzelf en anderen!

Sheldrake presenteert in zijn boek zeven verschijnselen waar de conventionele wetenschap geen antwoord op heeft.

Huisdieren lijken aan te voelen dat hun baasje thuiskomt. Hoe kunnen duiven hun til terugvinden, ook al wordt deze verplaatst? De lezer wordt uitgenodigd actief deel te nemen aan enkele eenvoudig uit te voeren proeven.

Voor meer informatie over Sheldrake en zijn werk, zie http://www.sheldrake.org/